Çocukların Zihin Gelişiminde Kitap Okumanın Önemi

 AZMİ GÜMÜŞ / EĞİTİMCİ                                                                    

Kitaplar hayatımıza ve hayallerimize yol gösteren birer rehberdir. Okunan her satır ve bitirilen her kitap, düşüncelere yakılmış birer meşaledir. Kitap okuyan çocukların hayal güçlerinin geliştiğini, ön görülerinin güçlendiğini ve hislerinde daha emin olduklarını, bilimsel veriler ışığında rahatlıkla söyleyebiliriz. Aynı zamanda kitap okumak zihni dinlendiren bir faaliyettir. Kitapla bir yolculuğa çıkan çocuklar, olumsuz düşüncelerden arınır ve artan düşünce kabiliyetinin verdiği öz güvenle çok daha geniş kelime dağarcığına kavuşur. Kitapların çocuklarda meydana getirdiği gözle görülür etkileri şöyle sıralamak mümkün:

Kitap okuyan çocuklar,

• Yalnızlık hissi yaşamaktan kurtulurlar.
• Empati yetenekleri ortaya çıkar.
• Öngörülü davranış sergilerler.
• Hayal güçleri oldukça kuvvetlenir.
• Zihinsel kavrama kabiliyetleri artar
• Hafızaları güçlenir
• Stres ve kaygı sorunu ile başa çıkabilecek düzeye erişirler.
• Kaliteli uykuya sahip olurlar.
• Huzurlu ve mutlu bir yaşamın formülünü anlarlar.
• Yüksek motivasyon sahibi olurlar.
• Kelime hazneleri ve dil bilgileri fazladır.
• İletişim becerileri gittikçe güçlenir.
• Hayata farklı açılardan bakabilirler.
• Genel kültür seviyeleri giderek artış gösterir.

Düzenli olarak kitap okumak, çocukların hayata sağlam adımlara ilerlemesini sağlayacaktır. Kişisel gelişim süreci de yine kitap okumakla tamamlanabilir. Geleceğe umutla bakmak için çocuk, genç, yaşlı, tüm bireylerin mutlaka kitap okuma alışkanlığını kazanması gerekir. Kitap okuma alışkanlığı, genellikle çocukluk döneminde edinilen bir beceridir. Pek çok alışkanlıktan farklı olarak kitap okuma alışkanlığı bir ömür boyu süren kazanımlarla doludur. Birbirinden bağımsız, hayata dair binlerce bilgiye sahip olan bireyler, davranış ve tutumlarında kendilerinden çok daha emindirler ve bu özellikleri sayesinde çevrelerinde saygı duyulan bireylere dönüşürler. Çocukların kitap okumayı alışkanlık haline getirmelerinde aile büyüklerinin teşvik ve özendirmesi de çok önemlidir. Çocuklar anne babalarını rol model aldığı için okuyan anne-baba ile birlikte vakit geçirirlerse, bu alışkanlığa çok çabuk kavuşacaklardır.

–

 

Çocukların erken yaşlardan itibaren, anne ve babalarını gözlemlemeye başlayarak, onların davranışlarını model aldıklarını biliyoruz. Çocuk, Konuşmasında, hareketlerinde, davranışlarında ve tavırlarında anne ve babasının davranışlarını taklit etmeye başlar. Bu etkiyi olumlu yönde kullanmak isteyen ebeveynler, kitap okuma alışkanlığını çocuklarına kazandırmak istiyorlarsa, mutlaka kendileri kitap okuyarak çocuklarına örnek olmalıdır. Çocuğunuz bu alışkanlığı kazandıktan sonra birlikte kitap okuma günleri düzenleyebilir, kitap okumanın ne kadar keyifli bir aktivite olduğunu çocuğunuza gösterebilirsiniz. Çocuklar, özellikle ilk okul çağında, ebeveynlerinin yönlendirmesine ve bilgilendirmelerine çok ihtiyaç duyarlar.  Öğrenim ve eğitim ilk önce ailede başlar ve okulda sosyal formuna kavuşur. Kitap okuma alışkanlığını edinmek için çocukların aile yönlendirmesine ihtiyacı vardır.  Sürekli kitap okuyan çocuklar, okudukları her kitabın ardından hayattaki sorulara daha net cevaplar vermeye başlarlar. Ebeveynlerin de kitaplardaki olaylar ve karakterler hakkında çocuklarına soracakları her soru, onların zihin gelişimine oldukça önemli katkılar sunacaktır.

 

Kitaplarınızı çocuğunuz ile birlikte alın

Okuyacağınız kitapları çocuğunuzla birlikte kitapçılardan birlikte almak, onların kitaplara olan ilgisini arttıracaktır. Tüm kitap alışverişlerini anne ya da babasıyla yapan çocuk çok kısa sürede önemli bir kitap bilgisine sahip olacaktır. Çocukların sevdikleri kitaplara kendi kitaplığında öncelik vermek, onların bir kütüphane kurma hevesini arttırır. Kitaplığı ile duygusal bağ kurmaya başlayan çocuklar artık geleceğe dair aydınlık düşüncelere sahip olmaya başlamışlar  demektir.  Kitap sayısı arttıkça çocuklar kitaplıklarına yeni kitaplar ilave etmek isteyecektir, bu alışkanlık bir ömür boyu kitaplarla dost olacakları anlamına gelir.

Kitap okuyan çocuklar günlük yaşamda izledikleri film ve dizi karakterlerini de kitap karakterleri gibi çok detaylı analiz edebilme yeteneğine sahip olurlar. Yaşamları boyunca bu yetenekleri onlara bir çok toplumsal hadiseleri çözümleme konusunda yardımcı olacaktır. Filmlerde ve dizilerde hayat verilen karakterlerin, kitaptaki olaylar ve kişilerle nasıl ilişkilendirilebileceğini anlamaya başlarlar. Karşılaştırma yapmanın getirdiği yararları keşfetmek, bu süreçte çocukların en büyük eğlencesi olacaktır. Hayal dünyasında canlandırdığı karakterlerin gerçek hayatta nasıl olabilecekleri düşlemek çocuklara çok geniş bir hayal kurma becerisi kazandırır. Düşüncelerinde emin, eylemelerinde daha kararlı olmaya başlarlar. Olaylara ve olgulara çok farklı açılardan bakabilmeyi başarmaları yine okudukları kitaplar sayesindedir. Çocuklarla birlikte ortak kitap okuma ve film izleme etkinlikleri düzenleyerek, onların yaşadığı bu gelişim sürecini daha yakından gözlemleyebilirsiniz.

 –

 Yaşa göre kitap türü belirlemek çok önemli

Okunacak kitapları çocukların yaş grubuna göre sınıflandırmak, çocukların okuduklarını anlamaları açısından oldukça önemlidir. Örnek olarak, 0-3 yaş grubu çocuklar için bol resimli kitapları tercih etmeli; 3-6 yaş için ise yeni keşifleri öğrenebileceği, merak uyandıran kitaplar belirlenmelidir. Okul çağına gelen çocukların ise sevdikleri kahramanların resimleriyle süslü hikayeler okumaları, yine olumlu bir başlangıç olacaktır. Çocuklar, 10 yaşından itibaren klasik eserleri, macera ve mizah içerikli romanları okumaya başlayabilirler; ergenlik döneminde ise gerçek olaylarla örülü roman ve hikayeleri tercih edeceklerdir. Çocuklarına rehberlik eden anne ve babalar onların tüm gelişiminde belirleyici faktör olur ve kurulan bu bağ, bir ömür boyu güçlenerek devam eder.

Kitap okumanın zihne olan faydalarına doğru kitap tercihleriyle yön verebiliriz. Ailenin  birlikte düzenlediği kitap okuma saatleri, çocukları ile kurdukları kitaplıklarının birlikte düzenlenmesi gibi faaliyetler, çocuk yaşta okuma alışkanlığını geliştiren eylemlerdir. Kitap okumayı sevdikçe, bunun bir ömür boyu sürecek bir alışkanlık olduğu görülecektir. Çocukların nitelikli eğitim hayatına sahip olmalarında kitap okumak, hayati önemdedir.

Kitap okurken;

• Mutlaka anlayarak ve yavaşça okumalıyız, bu kitaptaki konuya ait duygunun bize geçmesini sağlar.
• Okumaya ara vermek, konu ve karakterleri daha detaylı değerlendirmeye yardımcı olur.
• Okunan öyküdeki konu ile çocuğun bakış açısı karşılaştırılırsa, kitabın içeriği çocuk açısından çok daha anlaşılır hale gelecektir.
• Çocuklarla okudukları kitap bittikten sonra karşılıklı tartışılmalı, çocuğun, o kitabı beğenip beğenmediği öğrenilmelidir. Bu sayede seveceği konuları içeren kitaplara yönlendirerek onların çok daha fazla kitap okumalarını sağlayabiliriz.
• Kitap okumanın seçkin bir eğlence olduğu, kitapların da çok saygın dostlar oldukları, çocuklarımıza aktarılmalıdır.
• Okunan bir kitap, yeniden okunuyorsa; okumaya başlamadan önce çocuğun kitapla ilgili aklında kalanları sormak, onun kitaba olan ilgisi arttıracaktır.
• Çocuklar kitabı okurken ya da okuyanı dinlerken, davranışları ve ilgileri mutlaka övülmelidir. Bu yaklaşım onlara, doğru yolda ilerlediklerine dair bir işaret olacaktır.

–

Kitap, bir insana verilebilecek en güzel hediyedir. Çocuklarımıza her fırsatta birer kitap hediye etmek onların da ilerde bu alışkanlığı devam ettirmesini sağlar. Çünkü hediye almak mutlu eden bir olaydır bu mutluluğun kitap ile bağını güçlendirmek de kitaba olan sevgiyi kat be kat arttırır.  Kitabı, hayatının en güzel anları ile örtüştüren çocuklar için kitap, sevincin ve mutluluğun kaynağı olmaya başlar. Okundukça biriken kitapları çocuklar için oluşturulmuş bir kitaplıkta toplamak, onları kitaplarını sahiplenmeye sevk eder. Ayrıca, çocukların kitap yazarlarını tanımasını sağlayarak  kitaplara olan ilgilerini yükseltebiliriz.  Gerek vefat etmiş, gerekse yaşayan yazarlar olsun, çocuklarımızın onları tanıyarak, eserlerini okumalarını sağlayalım. Bu okuma bilincinin oluşması açısından oldukça önemli bir adımdır. Kitap fuarlarındaki imza günlerine çocukları götürmek ve onların yazarları görmelerini sağlamak, bir ömür boyu anacakları keyifli hatıralar olacaktır. Yazarını tanıdığı bir kitabı çocuk, daha heyecanla ve keyifle okur.

Yazı yazma aktivitesi de okumayı destekleyici bir aktivitedir. Yazı yazarak bir kitabın nasıl meydana geldiğini çok daha iyi anlarız. Bu da, kitaba olan hürmet ve saygıyı arttırır.  Çocukların okudukları kitap üzerindeki boş alanlara düşüncelerini yazmalarını tavsiye edelim. Böylelikle kitapla duygusal bağ kurmuş olacaklardır.  Okuduğumuz her kitaba yarım sayfa kadar yazı yazsak, ilerleyen zamanda geride ne kadar önemli bir bilgi hazinesi bırakmış olduğumuzu göreceğiz.  Yine dergi, gazete ve diğer yayınları da takip etmek, okuma alışkanlığını arttıran bir eylemdir. Çünkü okumak, kitap ile sınırlı bir uğraş değildir. İlk başlarda kitaplar çocuklara sıkıcı gelebilir. Bu durumda onları dergi okumaya teşvik edersek farklı bir kanaldan da olsa, okuma alışkanlıklarının devam etmesini sağlayabiliriz.

Okumak, İnsan beynini geliştiren en büyük eylemdir.  Okuyarak beslenir ve güçleniriz. Okumanın zamanı, her an, mekanı ise her yer olabilir.  Küçük yaşta başlayan kitap okuma alışkanlığı, okuyan ve düşünen ailelerde büyüyen bir ağaç gibidir.  Anne ve babayla birlikte kitap okumaya başlayan çocuklar, öz güveni yüksek ve nitelikli düşünceye ulaşmış, başarılı bireyler olacaklardır.

 

 

 

*Bu yazının telif hakkı AZMİ Gümüş’e aittir, izni olmadıkça çoğaltılamaz alıntı yapılamaz.

ORCID NO: 0009-0007-2654-5673

 

Kaynakça:

• AVCIOĞLU, H. (2007). Sosyal becerileri değerlendirme ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması (4-6 Yaş) Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 87-101.
• BACANLI, H. ve Erdoğan, F. (2003). Matson Çocuklarda Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeğinin (MESSY) Türkçeye Uyarlanması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 351-379.
• ÇAKMAK, Güleç ve Geçgel, H. (2006). Çocuk edebiyatı. (2. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık
• ÇİFTÇİ, İ ve Sucuoğlu, B. (2009). Bilişsel Süreç Yaklaşımıyla Sosyal Beceri Öğretimi. Ankara: Aydoğdu Ofset.
• DİLİDÜZGÜN, S. (2000). Çağdaş çocuk yazını. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• EKİNCİ VURAL, D. (2006). Okul öncesi eğitim programlarındaki duyusal ve sosyal becerilere yönelik hedeflere uygun olarak hazırlanan aile katılımlı sosyal beceri eğitimi programının çocuklarda sosyal becerilerin gelişimine etkisi. (Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• ERBAY, F.ve Öztürk, Samur, A. (2010). Anne ve babaların çocuk kitapları hakkındaki genel görüşleri ile çocukların alıcı dil gelişim düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 1063-1073.
• ERDOĞAN, S. Bekir Şimşek, H. ve Aras Erdoğan, A. (2005). Alt sosyoekonomik bölgelerde anasınıfına devam eden 5-6 yaş grubundaki çocukların dil gelişim düzeylerine bazı faktörlerin etkisinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2005,14(1), 231-246.
• Veryeri Alaca -Türkiye Medya ve Çocuk Kongresi Bildiriler Kitabı. Çocuk Vakfı Yayınları, 2013.
• Zuckerman B. Promoting early literacy in pediatric practice: Twenty years of reach out and read. Pediatrics 2009;124: 1660-5. http://dx.doi.org/10.1542/peds.2009-1207
• Jones VF, Franco SM, Metcalf SC, Popp R, Staggs S, Thomas AE. The value of book distribution in a clinic-based literacy intervention program. Clinical Pediatrics 2000; 39:535-41. http://dx.doi.org/10.1177/000992280003900905
• Bayram TZ. Resimli çocuk kitaplarının okuma alışkanlığı üzerindeki etkisi. / İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul: 2009.