“Tabakhaneye bok yetiştirmek” deyimi nereden gelir?
Tabakhaneye Bok Yetiştirmek’ deyiminin Safranbolu’dan çıktığını biliyor musunuz…
Safranbolu, Karabük ilinin tarihi ve turistik bir ilçesidir. Konumu Ankara’nın 231 km kuzeyinde ve Karadeniz’in 90 km güneyindedir. Karabük ilçe merkezinin de 8 km kuzeyinde bulunmaktadır. Safranbolu şehir merkezi ve Karabük il merkezi birbirine bitişiktir.
Osmanlı döneminde deri tekeli Safranbolu’daydı. Tabaklanmayan deriyi satanlardan, o dönemin tüccarları alış veriş yapmazlardı. O dönem çok para kazanan Safranbolu’lu iş adamları Köşkler, konaklar ve 99 odalı evler yaptırmış, bazı evlerin içine çeşme dahi getirilmiştir. Ancak deri tabaklamak sanılanın aksine oldukça zahmetli ve meşakkatli bir işlem olduğundan dolayı Safranbolu’da taze köpek dışkısı için tabakhanelerde yaygın olarak binlerce köpek beslenirmiş. Ham deri, kıllardan, yağ ve et tabakalarından mekanik olarak temizlendikten sonra kimyasal olarak işlendiği “sama” safhasında, taze köpek dışkısı enzimlerine ihtiyaç duyulduğundan, tabakhanelerin olduğu yerleşim yerlerinde çoluk çocuk ellerinde teneke maşrapalar, köpek dışkısı toplarlar, “sama” işlemi ancak dumanı tüten taze dışkı ile yapılabildiğinden koşa koşa tabakhanelere yetiştirirlermiş. Hayvanların derilerinin işlendiği atölyeler köpek dışkısı için yanar tutuşurlarmış. Çünkü bir tek taze köpek bokunda bekletilen deri yumuşacık, kıl köklerinden arınmış, gözenekleri açık, ince, homojen, yani kaliteli olabilirmiş. Bu nedenle köpek çiftlikleri kurulmuş. Binlerce köpek beslenmiş, üretilmiş ve hatta köpeğin dışkısını sıcak ve kurumadan yetiştirmek için sistemli bir iş örgütlenmesi kurulmuştur.
Safranbolu’da dericiler camiye namaza gittiklerinde, deri koktukları ve cami cemaati tarafından dışlandıkları için onlarda aralarında para toplayıp kendilerine ayrıca bir cami yaptırırlar. Halen Safranbolu’da dericiler camii vardır.
Bugün bu tür dericilik tamamen ölmüş olup, yapay olarak yani kimyasallarla da aynı sonuç elde edilmeye başlanınca köpeklerin de, dışkı toplayıcıların da pabucu dama atılıvermiş. “Tabakhaneye bok yetiştirmek” de yeni kuşakların nereden geldiğini
bilmediği, merak ettiğini de sanmadığım bir deyiş olarak -belki de içinde bok kelimesi geçtiğinden- günümüze kadar gelebilmiş.
Safranbolu’da deriyi işleyip kullanılabilir hale getiren meslek erbabına;
“Dabbak mısın; it bokuna muhtaçsın” denirmiş…
Safranbolu`nun bugün UNESCO Dünya Mirası Şehri oluşunun 25 yılı..(17 Aralık 1994)
Deri tabaklama nasıl yapılır?
Sepileme olarak da bilinen tabaklama (bazı yörelerde dabaklama), deri liflerinin yani deri kollegeninin bozunmalara, mikroorganizmalara ve parçalanmalara karşı dayanıklılığını arttıran bir işlemdir. Tabaklama, deri işleme yöntemidir, yani derinin fiziksel ve kimyasal işlemlere tâbi tutulup endüstriyel bir ürün olarak kullanılacak hâle getirilmesidir.
Deri yapısının bozunabilirliği kullanımında ciddi problemlere yol açarken kalıcı dayanıklılık ve aynı zamanda kullanılabilirlik sağlamada temel aşama tabaklamadır. Tabaklama işleminde kollagenin amino ve karboksil grupları çeşitli maddeler ile (mineral, bitkisel, kimyasal kökenli) aralarında bağlar kurmak sureti ile dayanıklı hâle getirilir. Deri, tabakhanede işlendiği için tabaklamak tabiri kullanılır. Tabakhanede yapılan işe tabakhanecilik, tabaklayan kişiye de sepici ya da tabak denir. Dericilik tabiri deri üretiminin yanı sıra deri konfeksiyon, deri ayakkabıcılık ve diğer deri ürün üretimlerini de kapsadığından, “dericilik” ile “tabakhanecilik” arasında bir ayrım vardır.
